Audit nədir və əsas audit standartları

Audit, müasir biznes və maliyyə idarəçiliyinin təməl daşıdır. Bu fəaliyyət təşkilatların maliyyə hesabatlarının, əməliyyatlarının və daxili nəzarət sistemlərinin müstəqil, obyektiv və sistemli şəkildə qiymətləndirilməsi prosesidir. Auditorlar, əldə etdikləri sübutlar əsasında hesabatların düzgünlüyü və ədalətliliyi barədə etibarlı rəy formalaşdırır. Audit şirkətin şəffaflığını artırmaqla yanaşı, maraqlı tərəflərin – investorlar, dövlət orqanları və digər istifadəçilərin – güvənini təmin edir.

Audit nədir?

Audit latınca “audire” (dinləmək) sözündən törəmişdir və müasir mühasibatlıqda təşkilatların maliyyə və əməliyyat göstəricilərinin peşəkar müstəqil qiymətləndirilməsini ifadə edir. Bu qiymətləndirmə, təşkilatın maliyyə hesabatlarının həqiqəti, qanunvericiliyə və tətbiq olunan standartlara uyğunluğu istiqamətində aparılır.

Audit növləri

Audit praktikada müxtəlif formalarda tətbiq olunur və əsasən aşağıdakı növlərə bölünür:

• Maliyyə auditi: Maliyyə hesabatlarının beynəlxalq və milli standartlara uyğunluğunu yoxlayır.
• Əməliyyat auditi: Təşkilatın daxili proseslərinin səmərəliliyini və effektivliyini qiymətləndirir.
• Uyğunluq auditi: Hüquq və normativ tələblərə riayət olunmasını yoxlayır.
• IT auditi: İnformasiya sistemlərinin təhlükəsizliyi və funksionallığını qiymətləndirir.

Əsas audit standartları

Audit fəaliyyətinin keyfiyyətini təmin etmək məqsədilə beynəlxalq və milli səviyyədə qəbul olunmuş standartlar mövcuddur.

Beynəlxalq Audit Standartları (ISA/BAS)

Beynəlxalq Maliyyə Hesabatları Standartları Şurası (IAASB) tərəfindən qəbul olunmuş ISA-lar auditorların işini metodoloji və etik baxımdan tənzimləyir. Onlar aşağıdakı prinsipləri əhatə edir:

• Audit planlaşdırılması və icrası
• Audit sübutlarının toplanması və qiymətləndirilməsi
• Risklərin qiymətləndirilməsi
• Hesabat hazırlama və təqdimat qaydaları

Məsələn, ISA 200 auditorun ümumi vəzifələrini, ISA 300 audit planlaşdırmasını, ISA 500 isə sübutların toplanmasını tənzimləyir.

Milli Audit Standartları

Azərbaycan Respublikasında audit fəaliyyətini tənzimləyən əsas sənəd Azərbaycan Respublikasının “Auditor xidməti haqqında” Qanunu və Beynəlxalq Audit Standartları (ISA)-dır. Bu standartlar beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmaqla, milli xüsusiyyətləri nəzərə alır.

Peşə etikası standartları

Auditorların müstəqilliyi, obyektivliyi, peşəkar davranışları və konfidensiallıq prinsipləri peşə etikası standartları ilə qorunur.

Audit prosesinin mərhələləri

Audit aşağıdakı əsas mərhələlərdən ibarətdir:

1. Planlaşdırma: Auditor təşkilatın fəaliyyət sahəsini, risk faktorlarını təhlil edir və audit planını hazırlayır.
2. Sübutların toplanması: Məlumatlar sənədlər, müqavilələr, sorğular və müşahidələr vasitəsilə toplanır.
3. Qiymətləndirmə: Toplanmış sübutlar əsasında təhlil aparılır, müvafiq risklər və uyğunsuzluqlar müəyyən edilir.
4. Hesabat: Auditor rəyini hazırlayır, həm müştəriyə, həm də maraqlı tərəflərə təqdim edir.

Audit və Biznes

Audit, təşkilatların maliyyə şəffaflığını təmin etməklə yanaşı, risklərin azaldılmasına və idarəetmənin təkmilləşdirilməsinə xidmət edir. Effektiv audit sayəsində sahibkarlar və investorlar daha doğru qərarlar verə, dövlət orqanları isə qanunvericiliyin tətbiqinə nəzarət edə bilərlər.

Audit müasir iqtisadi sistemdə etibarlılıq, şəffaflıq və məsuliyyətin təminatçısıdır. Beynəlxalq və milli standartlara riayət olunması auditor fəaliyyətinin keyfiyyətini yüksəldir və biznesin davamlı inkişafına zəmin yaradır.