Ильхам Алиев
Мы считаем, что доверие нужно зарабатывать годами, и его можно потерять одним неверным шагом.
Müasir dünyanın maliyyə nizamı, idarəetmə sistemləri və hesabatlılıq standartları — bütün bunların təməlində tək bir sadə, lakin inqilabi fikir dayanır: ikitərəfli mühasibatlıq. Bu yanaşmanın müəllifi isə XV əsrin İtalyan alimi və rahibi Luca Paciolli olub. Onu "mühasibatlığın atası" adlandırırlar — və bu, təsadüfi deyil.
1494-cü ildə nəşr olunan “Summa de Arithmetica, Geometria, Proportioni et Proportionalita” adlı əsərində Paciolli ilk dəfə ikitərəfli mühasibat sistemini elmi şəkildə izah etdi. Onun ideyası sadə idi: hər əməliyyatın həm “debet”, həm də “kredit” tərəfi olmalıdır — yəni, bir tərəfdə pul çıxırsa, digərində bu pul nəyə xərclənibsə, o qeyd olunur. Bu yanaşma ilə ticarət əməliyyatları nəzarət altına alındı, maliyyə nizamı və hesabat şəffaflığı başladı.
Paciollinin ideyası ilk baxışdan bəsit görünə bilər. Amma o dövr üçün bu, əsl inqilab idi. O, mühasibatlıqla riyaziyyatı bir araya gətirdi və rəqəmləri yalnız sayma aləti deyil, idarəetmə vasitəsi kimi təqdim etdi. Beləcə, mühasibatlıq sadəcə kitabların arasında qalan bir texniki iş yox, strateji qərarların əsasını təşkil edən intizamlı və funksional bir elm sahəsinə çevrildi.
Paciollidən sonra da bu sahədə silinməz izlər qoyan dahi şəxslər oldu:
Qrafiklər və vizual təhlil üsullarının banisidir. Maliyyə göstəricilərinin, statistik məlumatların və iqtisadi tendensiyaların qrafik vasitəsilə təqdim olunması ideyasını ilk dəfə o irəli sürüb. Bu, yalnız mühasibatlıq üçün deyil, maliyyə analitikası və idarəetmə üçün də yeni üfüqlər açdı.
“Elmli idarəetmə” nəzəriyyəsinin müəllifi. Taylor işçilərin və resursların daha səmərəli idarə olunması üçün ölçülə bilən sistemlər yaratdı. Bu yanaşma mühasibatlığı yalnız qeydiyyat vasitəsi deyil, planlaşdırma və performans ölçmə aləti kimi inkişaf etdirdi.
Müasir mühasibatlıqda beynəlxalq standartların tətbiqində (məsələn, IFRS) aparıcı şəxslərdir. Onların rəhbərliyi altında maliyyə hesabatları yalnız milli deyil, qlobal bazarlarda da müqayisə oluna biləcək formatda hazırlanmağa başladı.
Bugünkü dünyada mühasibatlıq sürətlə rəqəmsallaşır. Süni intellekt, bulud texnologiyaları, robotlaşdırılmış proseslər, verilənlər analitikası və real vaxtda hesabatlıq artıq adi hala çevrilib. Lakin bu qədər texnologiyanın ortasında belə, əsas prinsip — ikitərəfli düşüncə, şəffaflıq və məsuliyyət — hələ də eyni qalır. Bu da bir daha göstərir ki, əsası möhkəm olan sistem zamanın sınağından çıxmağı bacarır.
Luca Paciollinin qoyduğu bünövrə bu gün texnologiya ilə yeni formaya düşsə də, mahiyyətini qoruyub saxlayır. Rəqəmlər artıq təkcə mühasiblər üçün deyil, sahibkarlar, investorlar üçün də əsas silaha çevrilib. Bu sahəyə verdiyi töhfə Paciollini sadəcə bir tarix fiquru deyil, hər dövr üçün aktual olan vizyon sahibi kimi göstərir.
Biznesdə və idarəetmədə uğur artıq yalnız “çox satmaq” və ya “az xərcləmək” deyil — bu gün uğur doğru ölçmək, nəzarət etmək və düzgün qərar verməkdən keçir. Bu qərarlar isə, hələ də Luca Paciollinin öyrətdiyi kimi, düzgün aparılmış mühasibatın üzərində qurulur.
.png)
